THÓI QUEN TÍCH TRỮ PHẢN ÁNH ĐIỀU GÌ VỀ CHÚNG TA?

 THÓI QUEN TÍCH TRỮ PHẢN ÁNH ĐIỀU GÌ VỀ CHÚNG TA?  

Những ngày này, không khí chuẩn bị cho Tết Nguyên Đán Ất Tỵ đã rộn ràng khắp nơi. Một nhiệm vụ không thể thiếu và dù muốn dù không thì ai cũng đều phải thực hiện đó là dọn nhà. Đây là dịp để chúng ta dọn dẹp, lau chùi hết mọi ngóc ngách, bày trí lại đồ đạc để sẵn sàng đón năm mới. Trong lúc dọn dẹp, chắc sẽ không ít lần chúng ta gặp phải những món đồ bị lãng quên, đó có thể là những cuốn sách chưa một lần được mở ra , bộ chén đĩa cả năm không dùng đến hay những món áo quần nằm im trong góc tủ từ năm này sang năm khác,… Những món đồ này mang lại cảm giác vứt đi thì tiếc, mà giữ lại thì chẳng biết khi nào mới dùng đến và khiến căn nhà trở nên chật chội hơn.

Nguồn ảnh: Pinterest

 Chúng ta thường cho rằng đó là những nhu cầu về vật chất, nhưng nếu xét kĩ, việc tích trữ và bừa bộn cũng phản ánh những nỗi bất an, thói quen,
sở thích và sức khoẻ tinh thần của mỗi người

Bản năng sinh tồn và cảm giác an toàn 

Chúng ta thường tự nhủ với lòng mỗi khi cất một món đồ nào đó rằng “biết đâu đến lúc cần dùng đến, giờ mà bỏ thì lúc đó lại không có mà dùng”. Điều này phản ánh sự bất an của chúng ta trước những tình huống rủi ro – một hành vi được xem là bản năng của con người. Trong lịch sử, con người tích trữ thực phẩm và tài nguyên để đối phó với những khó khăn như thiên tai, địa dịch hoặc chiến tranh (Abraham & Thompson, 2020). Hành vi này, dù đã thay đổi vì điều kiện kinh tế và xã hội hiện đại, vẫn là một phản xạ tự nhiên khi chúng ta đối diện với bất định. Vì vậy, thói quen tích trữ những món đồ cũng thể hiện nỗi lo lắng, cảm giác thiếu an toàn của chúng ta đối với cuộc sống hiện tại. 

Nguồn ảnh: Getty Images

Gắn bó tình cảm 

Có những món đồ đã gắn bó với bạn và gia đình cả chục năm hay gợi nhớ đến những người mà bạn yêu mến, những kí ức đặc biệt,… sẽ luôn có một vị trí trong ngôi nhà của bạn. Cái chăn cưới của bố mẹ được dùng suốt mấy chục năm, cuốn lưu bút thời cấp ba của bạn, món quà đầu tiên được người yêu tặng,… Việc lưu trữ những món đồ này giúp chúng ta cảm nhận rằng mình đang được yêu thương và kết nối.  

Hình thức giải trí 

Một hình thức khác của việc tích trữ là sưu tầm. Việc sưu tầm một món đồ nào đó thường không phải để sử dụng chúng theo đúng công năng mà chỉ đơn giản là một hình thức giải trí. Việc sưu tầm mang lại cho cá nhân một cảm giác thành tựu và có giá trị. Chính vì điều này mà từ xưa đến nay có rất nhiều những hình thức sưu tầm phổ biến như đồ cổ, siêu xe, tranh, túi xách, quần áo, mô hình,..

Nguồn ảnh: Getty Images

Nỗi sợ bỏ lỡ/đánh mất cơ hội (FOMO) 

Trong một xã hội đối mặt với sự bùng nổ thông tin, nỗi sợ bỏ lỡ cơ hội (FOMO) đã trở thành một yếu tố tác động đến hành vi tích trữ. Chúng ta thường tin rằng việc sở hữu những món đồ chưa sử dụng — như cuốn sách chưa bao giờ đọc, những món quần áo không biết khi nào sẽ được sử dụng — sẽ giúp chúng ta trở nên tốt hơn hoặc hạnh phúc hơn. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của Przybylski và các cộng sự (2013), FOMO thường kéo theo những quyết định dựa trên kỳ vọng hơn là nhu cầu thực tế, gây ra cảm giác bất toàn và hối tiếc. Thông qua đó, những đồ vật tích trữ chỉ là biểu tượng của kỳ vọng, mà không phải đáp ứng cho nhu cầu hiện hữu. 

Thói quen văn hoá và xã hội 

Thói quen tích trữ còn được hình thành dưới ảnh hưởng của văn hoá và xã hội. Trong một số nền văn hoá đề cao tính cá nhân, việc tích trữ được xem như là biểu hiện của tính tự chủ động và độc lập (Hofstede, 2001). Ngược lại, trong những xã hội đề cao tính cộng đồng, tích trữ có thể được xem như một cách để đóng góp cho nhóm. 

Tâm lý lo âu và nhu cầu kiểm soát 

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, những người có xu hướng lo âu thường tích trữ nhiều hơn. Hành vi này mang lại một cảm giác kiểm soát trong môi trường bất định (Frost & Gross, 1993). Đặc biệt, trong những giai đoạn khó khăn như dịch bệnh COVID-19, hành vi tích trữ đã tăng đáng kể như là cách để giảm bớt cảm giác bất an (Taylor, 2021). 

Nguyên nhân bệnh lý 

Có một chứng rối loạn được gọi là “Rối loạn tích trữ” (hoarding disorder), Theo Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA, 2013), những người mắc chứng này thường khó khăn trong việc vứt bỏ đồ dù chúng không còn giá trị, dẫn đến tình trạng môi trường sống bị đầy đồ đạc và tạo ra những nguy hiểm, chẳng hạn như khó khăn trong việc rời khỏi tòa nhà trong trường hợp xảy ra hỏa hoạn. 

Hành vi tích trữ thường xuất hiện ở những bệnh nhân mắc bệnh Alzheimer giai đoạn tiến triển (Nix & Dozier, 2022). Những người mắc chứng sa sút trí tuệ ở tuổi già thường tích trữ thực phẩm và giữ các loại thực phẩm quá hạn sử dụng, tạo ra nguy cơ mất vệ sinh. Họ cũng có thể sắp xếp một cách cưỡng chế các món đồ phi thực phẩm mà họ coi trọng, gắn bó với chúng một ý nghĩa cảm xúc cao, có thể vì các mối quan hệ xã hội và gia đình đã bị sa sút do ảnh hưởng của chứng sa sút trí tuệ. 

Nguồn ảnh: Getty Images

Làm cách nào để kiểm soát hành vi tích trữ? 

Dưới đây là một vài mẹo nhỏ bạn có thể áp dụng nếu muốn hạn chế hành vi tích trữ của mình: 

1. Xác định nguyên nhân gốc rễ

• Hiểu lý do tại sao bạn tích trữ, chẳng hạn như lo lắng, cảm giác mất kiểm soát, hay ảnh hưởng văn hóa. 

• Tìm kiếm sự trợ giúp từ chuyên gia tâm lý nếu cảm thấy khó kiểm soát. 

2. Lên kế hoạch dọn dẹp định kỳ

• Thiết lập thời gian cố định mỗi tháng để xem xét và loại bỏ các vật dụng không cần thiết. 

• Áp dụng nguyên tắc “một vào, một ra” (khi mua một món đồ mới, hãy loại bỏ một món đồ cũ). 

3. Thu nhỏ không gian lưu trữ

• Giảm kích thước các tủ, kệ để đồ nhằm giới hạn khả năng tích trữ. 

• Tập trung vào việc sắp xếp gọn gàng thay vì cố gắng chứa thêm đồ đạc. 

4. Thử thách thời gian sử dụng đồ vật

• Đặt câu hỏi: “Tôi đã dùng món đồ này trong 6 tháng qua chưa?” Nếu không, hãy cân nhắc loại bỏ. 

• Với các món đồ chưa chắc chắn, để riêng trong 1 năm; nếu không dùng, hãy tặng hoặc bỏ đi. 

5. Học cách từ chối khi mua sắm

• Lên danh sách những thứ cần mua trước khi đi và tuân thủ nghiêm ngặt. 

• Tạo một danh sách những món đồ không cần thiết để nhắc nhở bản thân tránh mua sắm bốc đồng. 

6. Áp dụng lối sống tối giản

• Chỉ giữ lại những món đồ thật sự mang lại giá trị hoặc niềm vui. 

• Tập trung vào trải nghiệm và mối quan hệ hơn là sở hữu vật chất. 

7. Quyên góp và tái sử dụng

• Quyên góp những món đồ không cần thiết cho các tổ chức từ thiện. 

• Tái sử dụng hoặc sáng tạo để biến chúng thành những thứ hữu ích. 

8. Hạn chế tác động từ truyền thông

• Giảm thời gian xem quảng cáo, video giới thiệu sản phẩm để tránh bị thúc đẩy tiêu dùng. 

9. Tìm người đồng hành

• Nhờ bạn bè hoặc người thân cùng tham gia dọn dẹp và kiểm tra xem bạn có thực sự cần giữ món đồ nào hay không. 

10. Ghi lại tiến trình

• Ghi nhật ký về hành trình giảm tích trữ để theo dõi sự tiến bộ và duy trì động lực. 

Những phương pháp này sẽ giúp bạn không chỉ giảm thiểu thói quen tích trữ mà còn tạo ra một không gian sống gọn gàng và lành mạnh hơn. 

Việc tích trữ có thể là thói quen, sở thích của cá nhân. Tuy nhiên, nếu không kiểm soát, hành vi tích trữ có thể khiến căn nhà của bạn trở nên bừa bộn hơn, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sức khoẻ tinh thần. Hiểu  biết những lý do đằng sau việc tích trữ sẽ giúp chúng ta hiểu bản thân hơn, dễ dàng kiểm soát hành vi và cân bằng cuộc sống. 

Biên tập và chuyển ngữ: Thu Hoa

Tài liệu tham khảo 

• Abraham, R., & Thompson, L. (2020). Survival instincts: The psychology of hoarding. Journal of Human Behavior, 34(2), 123-134. 

• Frost, R. O., & Gross, R. C. (1993). The hoarding phenomenon: Development and psychological mechanisms. Behavioral Research and Therapy, 31(4), 367-381. 

• Hofstede, G. (2001). Culture’s consequences: Comparing values, behaviors, institutions, and organizations across nations (2nd ed.). Sage Publications. 

• Przybylski, A. K., Murayama, K., DeHaan, C. R., & Gladwell, V. (2013). Motivational, emotional, and behavioral correlates of fear of missing out. Computers in Human Behavior, 29(4), 1841-1848. 

• Taylor, S. (2021). Pandemic psychology: Understanding human behavior during COVID-19. Global Health Journal, 6(1), 56-65. 

• American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). American Psychiatric Publishing. 

• Nix, C. A., & Dozier, M. E. (2022). The generational impact of household clutter. British Journal of Clinical Psychology. https://doi.org/10.1111/bjc.12407 

• Kondo, M. (2014). The Life-Changing Magic of Tidying Up: The Japanese Art of Decluttering and Organizing. Ten Speed Press.