Hoạt động chơi ở trẻ có gì hay?
Tưởng tượng tuổi thơ sẽ như thế nào nếu không có thời gian vui chơi? Thực tế, vui chơi đóng vai trò thiết yếu cho sự phát triển khỏe mạnh của trẻ. Nghiên cứu cho thấy vui chơi một cách năng động và sáng tạo đem lại lợi ích cho hầu hết mọi khía cạnh trong sự phát triển của trẻ em.
“Chơi là hành vi có vẻ như không có mục đích gì”, Tiến sĩ Stephen Suomi, nhà tâm lý học của NIH nói. “Như chỉ đang giải trí thôi, nhưng nó thực sự trang bị nhiều kỹ năng cho một thế giới xã hội phức tạp.” Nhiều bằng chứng khoa học cho thấy vui chơi có thể giúp tăng cường chức năng não, tăng cường thể lực, nâng cao khả năng phối hợp và dạy cách hợp tác.
Tiến sĩ Suomi cũng lưu ý rằng tất cả các loài động vật có vú – từ chuột đến con người – đều tham gia vào một loại hình vui chơi nào đó. Nghiên cứu của ông tập trung vào loài khỉ vàng (Rhesus macaque). Mặc dù ông vẫn thận trọng trong việc so sánh tương đồng giữa khỉ và người, các nghiên cứu của ông đã cung cấp một số hiểu biết tổng quát về những lợi ích của việc vui chơi.
Trong quá trình sinh trưởng và phát triển, việc vui chơi xã hội năng động và tích cực giúp bộ não của các con khỉ con được định hình và phát triển lớn hơn. Các kết nối thần kinh giữa các vùng não cũng được củng cố. Vui chơi cũng giúp những chú khỉ con học cách hòa nhập vào nhóm xã hội của chúng, có thể bao gồm từ 30 đến 200 cá thể trong 3 hoặc 4 gia đình mở rộng.
Tiến sĩ Suomi cho biết cả khỉ và người đều sống trong xã hội có cấu trúc phức tạp. Ông nói: “Thông qua vui chơi, khỉ vàng học cách thương lượng, đối phó với người lạ, thua cuộc một cách lịch sự, dừng lại trước khi mọi thứ vượt tầm kiểm soát và tuân theo các quy tắc.” Những bài học này giúp những chú khỉ con chuẩn bị cho cuộc sống sau khi rời xa mẹ.
Vui chơi có thể có những tác động tương tự lên não bộ con người. Vui chơi có thể giúp đặt nền tảng để học các kỹ năng thiết yếu cho việc tương tác xã hội. Tiến sĩ Roberta Golinkoff, chuyên gia về ngôn ngữ trẻ sơ sinh tại Đại học Delaware, cho biết: “Nếu trẻ em không có thời gian vui chơi, các kỹ năng xã hội có khả năng sẽ bị ảnh hưởng. Trẻ sẽ thiếu khả năng kiềm chế bản năng, chuyển đổi dễ dàng giữa các nhiệm vụ, cũng như tự chơi một mình.” Vui chơi giúp trẻ nhỏ kiểm soát cảm xúc và tự đưa ra quyết định. Nó cũng dạy cho trẻ về tính linh hoạt, về động lực và sự tự tin.
Trẻ em không cần những món đồ chơi đắt tiền để tận hưởng trọn vẹn thời gian vui chơi. “Cha mẹ là món đồ chơi bổ ích nhất của trẻ”, Tiến sĩ Golinkoff nói. Chơi đùa và trò chuyện với trẻ sơ sinh và trẻ em rất quan trọng cho sự phát triển ngôn ngữ của chúng. Golinkoff cho biết trẻ em thường xuyên nói chuyện với bố mẹ thường có vốn từ vựng phong phú, điều này sẽ giúp ích cho chúng sau này ở trường. “Ngược lại, trẻ em có cha mẹ hay ra lệnh thì khả năng ngôn ngữ thường kém phát triển hơn”, bà nói. Điểm mấu chốt là không được chiếm hết phần trong cuộc trò chuyện, nếu không bạn sẽ kìm hãm khả năng giao tiếp của trẻ.
Vui chơi sáng tạo, không theo khuôn mẫu và vận động thể chất cho phép trẻ em đốt cháy calo và phát triển nhiều điểm mạnh, chẳng hạn như hiểu được cách thế giới vận hành. Trong chơi tự do, trẻ em được chọn trò chơi, đặt ra luật lệ, học cách thương lượng và điều hòa những xung đột. Vui chơi tự do thường liên quan đến trí tưởng tượng. Ví dụ, nếu trẻ em muốn tìm hiểu về nghề lính cứu hỏa, chúng có thể tưởng tượng và diễn lại những gì lính cứu hỏa làm. Và nếu có điều gì đáng sợ xảy ra, vui chơi tự do có thể giúp hóa giải cảm xúc bằng cách giải quyết chúng trong lúc chơi.
“Thể thao cũng là một loại hình vui chơi, nhưng trong đó trẻ em không phải là người nắm quyền quyết định”, Tiến sĩ Golinkoff nói. Trẻ em cần tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau, bao gồm vui chơi thể chất, vui chơi xã hội và tự chơi một mình. “Điều cốt yếu trong trò chơi tự do là trẻ em được tự đưa ra quyết định”, Tiến sĩ Golinkoff nói. Bạn không thể học cách ra quyết định nếu bạn luôn phải làm theo quyết định của người khác.
Nhiều chuyên gia lo ngại hình thức vui chơi tự do đang dần khan hiếm. Trong 2 thập kỷ qua, trung bình trẻ em đã mất khoảng 8 giờ vui chơi tự do mỗi tuần. Khi màn hình thiết bị điện tử lôi kéo trẻ em vào trong nhà, việc ngồi hàng giờ gia tăng nguy cơ béo phì và nhiều chứng bệnh liên quan. Trong vấn đề trò chơi điện tử và các phương tiện truyền thông, cha mẹ nên kiểm soát nội dung trẻ xem, đặc biệt là những nội dung bạo lực, và giảm bớt thời gian trẻ ngồi một chỗ.
Vui chơi cũng có thể mang lại lợi ích ngay trong lớp học. Trong một nghiên cứu được tài trợ bởi NIH, Hirsh-Pasek, Golinkoff và các đồng nghiệp của họ đã tìm thấy mối tương quan giữa các kỹ năng toán học của trẻ mẫu giáo và khả năng sao chép các khối xếp hình xây dựng 2D và 3D. Chơi với các khối xây dựng – và chơi cùng với người lớn – có thể giúp trẻ em phát triển tư duy không gian, làm tiền đề để học tốt các môn về khoa học, công nghệ, kỹ thuật hoặc toán học.
“Trẻ em theo một cách nào đó cũng giống như những nhà khoa học trẻ tuổi, đang khám phá cách thức hoạt động của thế giới”, Tiến sĩ Hirsh-Pasek nói. “Chúng ta không bao giờ thực sự hết nhu cầu vui chơi.” Trẻ em lớn hơn, bao gồm cả thanh thiếu niên, cũng cần vui chơi và mơ mộng, điều này giúp ích cho khả năng giải quyết vấn đề và trí tưởng tượng sáng tạo của chúng. Người lớn cũng cần những khoảng nghỉ ngơi, hoạt động thể chất và giao lưu xã hội.
Tại Trung tâm Lâm sàng NIH ở Bethesda, Maryland, “Trị liệu thông qua vui chơi rất cần thiết cho việc phục hồi của bệnh nhân”, Donna Gregory, Trưởng khoa Trị liệu Giải trí, cho biết. Cô và nhóm của mình thiết kế các hoạt động cho cả trẻ em và người lớn. Trò chơi có thể khuyến khích bệnh nhân vận động, đôi khi chỉ cần vài phút thôi cũng giúp họ hồi phục tốt hơn các chức năng của mình.
Vui chơi trong y tế giúp trẻ em đối phó với các can thiệp mang tính xâm lấn (vd: phẫu thuật, mổ nội soi, vv…). Một đứa trẻ 2 tuổi có thể được đánh lạc hướng bằng cách thổi bong bóng; trẻ lớn hơn có thể đặt gấu bông của mình vào máy chụp MRI hoặc tiêm cho búp bê của chúng trước khi bản thân tiêm. Điều này mang lại cho trẻ cảm giác kiểm soát và hỗ trợ sự hiểu biết của chúng theo cách phù hợp với lứa tuổi và ý nghĩa.
Nếu thiếu đi những hoạt động vui chơi, con người có thể sẽ bị cô lập và trở nên chán nản. “Việc giúp bệnh nhân duy trì những gì quan trọng với họ có ý nghĩa về mặt trị liệu rất lớn”, Gregory nói. “Khi bạn được vận động cơ thể và tham gia vào xã hội, cuộc sống của bạn cũng được có thêm ý nghĩa.”
