VỀ SAIGON PSYCHUB
PSYCHUB KHÁNH THÀNH PHÒNG TÂM LÝ Ở VINHOME BA SON











Sáng ngày 22/4/2022 vừa qua, tại Trường Phổ thông Năng khiếu (ĐHQG-HCM) đã diễn ra lễ ký kết thỏa thuận hợp tác giữa Công ty TNHH Dịch vụ tư vấn và giải pháp tâm lý Psychub (Saigon Psychub) với Trường Phổ thông Năng khiếu (ĐHQG-HCM) để triển khai hệ thống các Chương trình hỗ trợ sức khỏe tinh thần chuyên nghiệp trong Nhà trường.
Theo đó, Saigon Psychub sẽ cùng với phía nhà trường thực hiện các phần việc bao gồm:
Cũng trong buổi lễ ký kết, ThS. BS. Nguyễn Nam Anh – Giám đốc điều hành của Saigon Psychub cũng đã chia sẻ việc có các hỗ trợ tâm lý đồng thời cho học sinh và giáo viên, cùng các chương trình tập huấn dài hạn kết hợp với khảo sát, lượng giá không chỉ vô cùng cần thiết cho việc phát triển cá nhân của học sinh mà còn có ý nghĩa về lâu dài về mặt dự báo và phản ứng nhanh đối với các nguy cơ khủng hoảng dễ xảy đến ở lứa tuổi này – nhất là sau đại dịch.
Saigon Psychub hy vọng từ chương trình hợp tác này sẽ mang lại cho các bạn học sinh cũng như đội ngũ cán bộ, công nhân viên và giáo viên trường cơ hội được tiếp cận với những hệ thống hỗ trợ sức khỏe tinh thần phù hợp, nhằm góp phần tạo ra một môi trường học đường an toàn, tích cực; từ đó tạo động lực và lan tỏa đến các cơ sở giáo dục khác quan tâm nhiều hơn đến các vấn đề về sức khỏe tinh thần để tránh những rủi ro đáng tiếc.
T.Trung
(Cảnh báo spoil nhẹ nha)
Người lắng nghe _ phim điện ảnh đầu tay của đạo diễn Khoa Nguyễn _ là tác phẩm điện ảnh Việt Nam đầu tiên nỗ lực khai thác đề tài trị liệu tâm lý một cách nghiêm túc và có nhiều đầu tư ở góc độ chuyên môn. Bộ phim tâm lý có yếu tố kinh dị này đi sâu vào những góc khuất tâm trí của nhiều phận đời khác nhau trong xã hội: một tiểu thuyết gia thành công bị ám ảnh bởi quá khứ mất mát của gia đình, một chuyên viên tâm lý với vết thương tinh thần của riêng mình, một người vợ sắc sảo không cam phận ‘hậu phương an nhàn’, một bác sĩ tâm thần thành đạt hiếm muộn, một người mẹ mất con, một đứa con thiếu thốn tình thương và sự quan tâm…
Trong phim, các phiên trị liệu của nhân vật nam chính được khắc hoạ gãy gọn và bao quát nhưng ngôn ngữ điện ảnh đã khéo léo giúp người xem hình dung được phần nào các hoạt động ứng dụng trị liệu nghệ thuật và khía cạnh rất riêng của trị liệu nghệ thuật.
Như mọi hình thức trị liệu tâm lý khác, tiến trình nghệ thuật thường giúp thân chủ chạm ngõ những chất liệu sâu xa trong đời sống cá nhân mà bấy lâu bị dồn nén, cũng như khám phá những giải pháp và thế mạnh của bản thân ẩn sâu trong vô thức.
Một phiên tham vấn trị liệu thông thường kéo dài từ 45 đến 60 phút, đôi khi có thể lên đến 90 phút đối với buổi gặp đầu tiên. Đối vời trị liệu nghệ thuật, phiên làm việc có thể kéo dài từ 90 phút đến 120 phút tuỳ nhu cầu thân chủ, vì quá trình làm việc cần có thời gian thao tác làm việc trên tác phẩm sáng tạo. (Xem thêm về trị liệu nghệ thuật tại đây)
Ở mỗi buổi, thân chủ và nhà trị liệu vẫn trao đổi, chia sẻ nhưng đồng thời sẽ có những hoạt động sáng tạo khác. Tùy vào nhu cầu, mức độ thoải mái, và mục tiêu trị liệu mà thân chủ có thể dấn thân vào các tiến trình sáng tạo như vẽ, tô màu, nặn đất sét hoặc cắt dán…
Trong người lắng nghe, chúng ta có thể thấy đạo diễn đã diễn đạt rất tốt điều này. Có những khoảnh khắc thân chủ tập trung sáng tạo các tác phẩm dưới sự chứng kiến (witness) của nhà trị liệu. Nam chính trong bộ phim song song với việc cho thân chủ thực hành các hoạt động biểu đạt, anh liên tục đặt thêm các câu hỏi gợi dẫn liên quan đến tác phẩm trung gian này để thân chủ tự mình khai mở thêm các phần ẩn khuất bên trong mà họ không thể thể lộ bằng lời.
Trị liệu nghệ thuật đã được chứng minh là một phương pháp trị liệu hiệu quả cho những người có rối loạn tâm thần, và đặc biệt hiệu quả đối với trẻ em và người lớn từng trải qua sang chấn tâm lý, bởi nó mang đến một giải pháp thay thế cho việc diễn đạt bằng lời nói đơn thuần. Các trải nghiệm với vật liệu nghệ thuật kích thích ký ức và bộc lộ cảm xúc dù chúng ta có cố ý hay không. Quá trình sáng tạo này đối với những người sống sót sau chấn thương tâm lý mặt khác là một cách an toàn để họ khám phá và giao tiếp với nhà trị liệu nghệ thuật về những ký ức đau buồn của mình. Chính vì vậy, bản vẽ, mặt nạ hoặc các sản phẩm nghệ thuật khác – như trong Người Lắng Nghe là bức tranh của nữ chính và cái cây bằng đất nặn của bệnh nhân bị đoạn chi – có thể chính là một bản mô tả bên ngoài về trải nghiệm bên trong của thân chủ.
Một trong các hiểu lầm phổ biến nhất về trị liệu nghệ thuật là rằng đây hẳn là một phương thức trị liệu dành cho người có khiếu thẩm mỹ cao và người được trị liệu sẽ bước vào phòng, rồi bắt đầu vẽ, vẽ, tô và lại vẽ…
Một phân cảnh trong Parasite
Vào khoảng giữa năm 2020, tác phẩm điện ảnh gây nên cơn sốt toàn cầu Parasite cũng có một phân đoạn ngắn nhắc đến trị liệu nghệ thuật. Đó là khi nhân vật nữ Ki-jeong – cô con gái sắc sảo của gia đình nghèo họ Kim – khôn khéo tạo ra danh tính mới cho mình là nhà trị liệu nghệ thuật và lợi dụng sở thích vẽ tranh của cậu bé Da-song (con út của gia đình Park giàu có) cùng sự ít phổ biến của trị liệu nghệ thuật để thao túng bà Park trả bộn tiền cho mình để chữa trị cho con trai. Trị liệu nghệ thuật lúc này được khắc hoạ khá “quyền lực”, có chút kì ảo, và như hình dung của số đông, nó chủ yếu xoay quanh hoạt động tô vẽ.
một sản phẩm của quá trình trị liệu nghệ thuật từ dây và đất sét trắng (đã được tác giả cho phép công bố)
Thân chủ và nhà trị liệu có thể làm việc trên ảnh chụp, trên vải và các vật liệu tái chế, hoặc chỉ len và đất sét. Chúng ta có thể thấy điều này rất rõ thông qua các phân cảnh người đàn ông bị đoạn chi trong Người Lắng Nghe tần ngần run rẩy tạo tác một cái cây bằng đất sét tượng trưng cho hình ảnh bản thân đang chịu nhiều tổn thương. Các nhánh cây vừa có thể là biểu tượng của phần chi bị mất nối dài, vừa có thể là biểu trưng cho khao khát sống và trở về của người bệnh.
Trị liệu nghệ thuật chú trọng đến tiến trình trưởng thành tâm lý thông qua sáng tạo chứ không đặt mục tiêu tạo ra các tác phẩm nghệ thuật. Thân chủ luôn là “chuyên gia” trong tác phẩm nghệ thuật của chính họ, và nhà trị liệu nghệ thuật ở đó để hướng dẫn họ tìm hiểu hay phát triển bản thân. Chính vì vậy, chúng tôi rất hứng thú khi được chứng kiến những mô tả rất chân thật, không hề “thần thánh hoá” hay “kì bí hoá” hình ảnh nhà trị liệu trong Người Lắng Nghe.
Một hoạt động sử dụng hình ảnh tự cắt ra từ tạp chí trong khoá học Art Journaling tại Psychub – ứng dụng trị liệu nghệ thuật để phát triển bản thân
Chúng ta thường ghi nhận chức năng xoa dịu và làm lành các thương tổn của nghệ thuật, nhưng ít ai biết rằng trị liệu tâm lý thông qua nghệ thuật thị giác là một khoa học và là một ngành nghề chuyên nghiệp, bài bản
Tại Mỹ, trị liệu nghệ thuật được định nghĩa là một nghề chăm sóc sức khỏe tâm thần sử dụng quá trình chế tác nghệ thuật chủ động, sáng tạo tích cực, các lý thuyết tâm lý ứng dụng và kinh nghiệm của con người trong mối quan hệ trị liệu tâm lý. Các nhà trị liệu nghệ thuật có bằng thạc sĩ và được đào tạo chuyên sâu về lâm sàng, đồng thời hiểu biết về cơ chế tương tác của nghệ thuật với tâm lý thân chủ.
Nếu bạn đã xem Người Lắng Nghe, hẳn sẽ nhớ trong phim có một phân cảnh nữ chính trong cơn loạn thần đã chộp lấy các cây viết chì màu chuốt nhọn để tự làm đau mình. Ngôn ngữ điện ảnh thể hiện trong cảnh này rất sống động. Đây chính là những rủi ro thực tế mà nhà lâm sàng – nhà trị liệu nghệ thuật luôn phải cân nhắc rất kỹ lưỡng trước khi thiết kế hoạt động trị liệu và không gian trị liệu an toàn cho thân chủ của mình, đặc biệt là những người có xu hướng tự hại.
phân cảnh nữ chính có hành vi nguy hiểm trong phiên trị liệu
Chúng tôi nhắc đến điều này ở đây là để làm rõ việc không phải cứ sử dụng các loại hình nghệ thuật để phục vụ cho mục đích thư giãn, giải toả cảm xúc thì được gọi là trị liệu nghệ thuật. Phân cảnh khá nặng nói trên như một lời nhắc nhở rằng trị liệu tâm lý bằng nghệ thuật là một ngành chuyên nghiệp, cần được thực hiện bởi những nhà trị liệu được đào tạo chuyên nghiệp.
Thậm chí, lời nhắc nhở lớn hơn là khi nhà trị liệu đang có các vấn đề tâm lý của riêng mình, việc chú ý tự chăm sóc tinh thần và làm việc với giám sát chuyên môn là vô cùng quan trọng để tránh các nguy cơ vi phạm đạo đức nghề nghiệp không đáng có hoặc xa hơn là có các quyết định hay tiếp cận trị liệu có thể phương hại đến thân chủ.
——–
Để kết lại, có thể nói thông điệp “ai cũng cần một người lắng nghe” (kể cả người làm công việc lắng nghe và chăm chữa cho người khác) mà Khoa Nguyễn gửi gắm trong phim cũng chính là điều mà chúng tôi mong mỏi trong lúc này.
Trong Người Lắng Nghe, nhà tâm lý đã được mệt, được bệnh, được đúng và sai và cùng thân chủ không ngừng trưởng thành. Chúng tôi hy vọng rằng bài viết này cùng những phân cảnh trong phim sẽ được truyền cảm hứng để khán giả và cộng đồng tìm hiểu thêm về liệu pháp nghệ thuật (Xem thêm: Khoá học Art Journaling – ứng dụng trị liệu nghệ thuật). Cho dù người xem là một bạn trẻ đang đối diện với những chấn thương tâm lý hay một người trưởng thành đang phải vật lộn với những thử thách trong cuộc sống, chúng tôi khuyến khích bạn tìm đến sự hỗ trợ chuyên nghiệp (một nhà trị liệu nghệ thuật chẳng hạn) nếu những nỗ lực vượt qua khó khăn của bạn sau một thời gian vẫn chưa đạt được các kết quả mong muốn.
Tác giả bài viết: MUI. (@Saigon Psychub)
Psychub vinh dự được đồng hành cùng Liên hoan phim khoa học SFF 2021 lần này với chủ đề nóng hổi về “internet privacy”. Đây là LHP thường niên của Viện Goethe từ năm 2005 thúc đẩy sự hiểu biết và nhận thức khoa học về các vấn đề khoa học, công nghệ và môi trường thông qua các bộ phim cùng với các hoạt động giáo dục. Chủ đề năm nay của LHP là ‘HIỂU BIẾT NHIỀU HƠN ĐỂ CÓ SỨC KHỎE TỐT HƠN’
Thời gian workshop chủ đề INTERNET PRIVACY: 20h00 – 21h30 ngày 10.12.2021
ĐĂNG KÝ THAM GIA: TẠI ĐÂY
————————————————————————
Hiện nay những vấn đề về chia sẻ, sử dụng dữ liệu người dùng ngày càng trở thành một mối lo ngại. Sự riêng tư thường được đảm bảo bằng khái niệm cá nhân hay cộng đồng, công khai hay chỉ mình tôi. Nhưng không một ai trong chúng ta có thể chắc chắn được rằng những gì ta chia sẻ sẽ nằm trong phạm vi ta mong muốn. Đặc biệt đối với thế hệ trẻ, tìm kiếm sự riêng tư trên mạng trong thời đại kỹ thuật số, công nghệ phát triển chóng mặt dường như là không thể.
Những bộ phim thuộc chủ đề này mà SFF mang đến sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về Internet Privacy, cách để tự bảo vệ mình khỏi những lỗ hổng của không gian mạng – nơi mà thông tin riêng tư có thể lọt ra bất kì lúc nào.
24. Cơ thể nào đây? Ariel và Dandara – Quyền riêng tư trên Internet
31. Số vs. Thực – Thông tin tràn lan: Cuộc đổ bộ của tin giả
Ms Phan Tường Yên – Chuyên viên Tâm Lý
Giám Đốc Đào Tạo Và Phát Triển Dự Án Saigon Psychub
Cô Phan Tường Yên là nhà chuyên môn trong lĩnh vực tâm lý sinh sống và làm việc tại TP.HCM. Cô hiện là Giám đốc đào tạo và phát triển dự án tại Phòng tâm lý Saigon (Saigon Psychub) – quản lý các dự án Tâm lý – Xã hội và chương trình hỗ trợ tâm lý cho các tổ chức. Cô có nhiều bài viết và phỏng vấn về Tâm lý – Xã hội trên các báo Tuổi Trẻ, Thanh Niên, VNExpress và Zing.
Hiện tại cô đang là cố vấn các dự án xã hội và giáo dục cho lĩnh vực Kỹ năng thẩm định thông tin & Tư duy phản biện; Giới, nhận thức về bình đẳng giới và tâm lý giáo dục theo lứa tuổi; phát triển kỹ năng thanh niên, nâng cao khả năng đương đầu, tự nhận thức và sức khoẻ tinh thần; phát triển kỹ năng thanh niên, nâng cao khả năng đương đầu, tự nhận thức và sức khoẻ tinh thần…
Bên cạnh vai trò chuyên môn, cô Tường Yên đồng thời là Phó chủ tịch Mạng lưới lãnh đạo trẻ toàn cầu Sunwah – khu vực TP.HCM, cố vấn cho nhiều hoạt động về nâng cao sức khỏe tâm lý cho người trẻ Việt Nam trong khu vực. Mối quan tâm lớn của cô hiện tại là nâng cao hiểu biết về tâm lý và phát triển sức bật tinh thần cho người trẻ. Trong năm 2021, chị Tường Yên cùng đồng đội đã thực hiện hơn 50 webinars về sức khỏe tinh thần để hỗ trợ cộng đồng và nhân viên y tế.
💥 Nuôi dạy con cái là chủ đề chưa bao giờ hạ nhiệt trong cộng đồng. Thêm vào đó là tình hình phong toả, giãn cách xã hội của Chính phủ ngày càng siết chặt, cha mẹ ở nhà với con nhiều gây ra những khó khăn nhất định trong sinh hoạt và đời sống của các gia đình. Cùng với đó là các trường học, cơ sở giữ trẻ, mẫu giáo đóng cửa càng làm vấn đề nuôi dạy con thêm phần khó khăn.
💥 Vì thế một chương trình hỗ trợ phụ huynh và gia đình trong việc nuôi dạy con cái được thiết kế riêng cho các gia đình trong thời gian đại dịch và hậu đại dịch.
💥 Chuỗi chương trình về nuôi dạy con cái (parenting) này không chỉ đáp ứng nhu cầu của phụ huynh trong thời điểm hiện tại, mà còn cung cấp những công cụ thiết thực hỗ trợ phụ huynh trong những năm tháng cùng con lớn lên.
Cha mẹ, người chăm sóc và các thành viên trong gia đình có mong muốn:
➢ Dr. Mimi Thương là Tiến sĩ Tâm lý và Phát triển Nhi khoa có giấy phép hành nghề tại tiểu bang California, Hoa Kỳ (LMFT #100223). Chị tốt nghiệp Tiến sĩ Tâm lý Nhi đồng tại Cao học Fielding với số điểm tuyệt đối (GPA 4.00/4.00) và là một trong những người hiếm hoi tại Hoa Kỳ có được chứng nhận Chuyên gia Tâm lý Nhi (IFECMHS) của Học viện Sức khỏe Tâm lý Trẻ em và Gia đình tại California.
➢ Dr. Thương chuyên sâu các phương pháp đã được kiểm chứng hiệu quả lâm sàng trong việc hỗ trợ phát triển ở trẻ nhỏ và giảm căng thẳng cho cha mẹ. Chị tâm huyết mang các chương trình có bằng chứng khoa học đến cộng đồng Việt Nam trong nước và cả hải ngoại. Chị là nhà đào tạo cho 6 khoá huấn luyện của Triple P và kêu gọi thành công cho dự án dịch thuật khoá Triple P- Primary Care.
➢ Chị sáng lập Trung Tâm Beautyful Hero dành riêng cho các trẻ em dưới 7 tuổi có rối loạn phát triển và tâm lý với trụ sở tại miền Nam California và chi nhánh tại TPHCM. (www.beautyfulhero.com). Hiện tại chị đang hợp tác và đã trở thành một trong các cố vấn chuyên môn cho Psychub trong mảng tâm lý trẻ em.
—————
Không chỉ tại Việt Nam mà ngay cả tại Hoa Kỳ cũng có rất nhiều chương trình về nuôi dạy con cái. Tuy nhiên, Triple P là chương trình có “tiêu chuẩn vàng” và được Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) xếp hạng là 1 trong 4 chương trình nuôi dạy con hiệu quả trên thế giới, dựa vào bằng chứng lâm sàng.
Khóa học Bước đệm yêu thương, được tổ chức vào giữa tháng 4/2021
Tôi sống và làm việc tại miền Bắc California, một trong những nơi có cộng đồng người Việt đông nhất tại Hoa Kỳ. Khi làm việc với các gia đình, tôi thấy hầu hết các cha mẹ đều có những căng thẳng trong việc quản lý hành vi và cảm xúc của con. Là một người thực hành và là tập huấn viên của Triple P, tôi thử tìm kiếm các tài liệu Triple P bằng tiếng Việt và quá khan hiếm. Tôi quyết định kêu gọi sự tài trợ cho việc dịch thuật để cha mẹ Việt Nam có thể học các khoá học bằng tiếng Việt và từ đó mở ra các dự án sau này.
Triple P là chương trình có “tiêu chuẩn vàng”, được xếp hạng là 1 trong 4 chương trình nuôi dạy con hiệu quả nhất thế giới
Thật ra tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ mang chương trình về Việt Nam. Cho đến khi tôi làm luận án Tiến sĩ và gặp gỡ được nhiều nhà nghiên cứu trong cũng như ngoài nước, tôi nhận thấy sự khao khát học hỏi các thông tin bài bản, chính thống của cộng đồng. Tôi nói với Triple P Hoa Kỳ kế hoạch của tôi và nhận được sự khích lệ, ủng hộ. Sau này khi trao đổi với Psychub, Training Director Tường Yên cũng chia sẻ với tôi trải nghiệm của cô về những mong muốn học hỏi và sự loay hoay tìm nguồn đào tạo chất lượng của cộng đồng cha mẹ ở Việt Nam.
Đặc biệt với các trẻ dưới 6 tuổi, các can thiệp hành vi trong gia đình đã được kiểm chứng có tác dụng ngang hàng với thuốc. Đây cũng là một trong những lí do tôi muốn cha mẹ Việt Nam biết đến các chương trình nuôi dạy con chất lượng dựa trên khoa học hành vi.
Tôi nhận được khá nhiều câu hỏi này trong những ngày qua, hy vọng tôi sẽ giúp các bạn hiểu được hơn được một chút về Triple P.
Triple P là chương trình nuôi dạy con tích cực dựa vào hơn 40 năm nghiên cứu khoa học có bằng chứng lâm sàng. Triple P đã có hơn 650 thử nghiệm (trials), các nghiên cứu và báo cáo đã được công bố trên khắp thế giới, hơn 340 bài báo đánh giá, 174 trong số đó là các thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng (RCTs) và chứng minh được hiệu quả trong việc giải quyết hành vi quấy phá ở trẻ.
Điểm mạnh nhất của Triple P là việc cung cấp cho cha mẹ những công cụ, kỹ năng và chiến lược rõ ràng, cụ thể để giải quyết các hành vi bốc đồng của trẻ, từ đó giảm thiểu sự căng thẳng của cha mẹ trong đời sống hàng ngày.
Viện Nhi khoa Hoa Kỳ khuyến khích can thiệp hành vi là sự lựa chọn đầu tiên cho cha mẹ trong việc quản lý các hành vi quấy phá, tăng động ở trẻ, Đặc biệt với các trẻ dưới 6 tuổi, các can thiệp hành vi trong gia đình đã được kiểm chứng có tác dụng ngang hàng với thuốc. Đây cũng là một trong những lí do tôi muốn cha mẹ Việt Nam biết đến các chương trình nuôi dạy con chất lượng dựa trên khoa học hành vi.
Ngoài ra, một số hành vi bốc đồng, tăng động kém chú ý có thể là do rối loạn xử lý cảm giác, hoặc rối loạn chấn thương tâm lý.
Ví dụ nhé, dưới đây là một hình ảnh cho sự trùng lắp của ADHD (tăng động – giảm chú ý) và PTSD (chấn thương tâm lý). Nếu chỉ nhìn vào bề nổi của hành vi và đơn thuần áp dụng Triple P, hành vi sẽ không được giải quyết tận gốc.
Là một người mẹ, tôi thấy nuôi dạy con cái là một hồng ân, và cũng là một công việc đầy thử thách. Thật ra tôi thấy học Tiến sĩ còn dễ hơn là học để dạy con đấy! (cười) Trải qua các lớp học Triple P, tôi thấy sức mạnh của việc dạy dỗ con tích cực, giúp tôi quản lý cách cư xử và cảm xúc của con, cũng như của chính mình, một cách tốt đẹp.
Tôi hy vọng tất cả các cha mẹ cho mình cơ hội được trang bị các kỹ năng thiết thực, giảm đi những căng thẳng không cần thiết trong cuộc sống, và xây dựng mối quan hệ cha mẹ – con cái vững mạnh và hạnh phúc.
Tôi là Bùi Hải Nguyên, hiện đang là nhà chuyên môn về trị liệu hành vi cho trẻ tự kỷ và trẻ có các rối loạn phát triển khác tại Saigon Psychub.
Cảm hứng về trẻ tự kỷ xuất hiện khi tôi đi tình nguyện và có cơ hội tiếp xúc với trẻ tự kỷ ở Singapore. Tôi cảm thấy các bé như đang sống trong quả bóng của mình và khó kết nối với các trẻ em khác cũng như người lớn. Còn chúng ta thì khó có thể bước chân vào trong thế giới đó để hiểu được các bạn nhỏ.
Khi về làm việc tại Việt Nam, tôi phát hiện ra là Rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK) dần trở nên phổ biến và được nhắc đến nhiều hơn. Nhưng không phải tất cả mọi người đều có nhận thức đúng đắn về chứng rối loạn này. Do vậy, tôi và các nhà chuyên môn tại Psychub muốn tạo ra một sản phẩm cung cấp những thông tin cần thiết giúp cho mọi người có cách nhìn nhận đúng đắn hơn về chứng tự kỷ.
Trong lúc giãn cách xã hội vì COVID vừa qua, chúng tôi tận dụng thời gian đó để lên ý tưởng và soạn ra những nhầm lẫn phổ biến về chứng tự kỷ để hoàn thành bộ sách tranh. Từ đó, câu chuyện của Bánh Gạo ra đời. Bộ sách tranh là thành quả của các thành viên Psychub và đặc biệt là có sự tham khảo ý kiến chuyên môn từ Thạc sĩ Nguyễn Hồng Ân cũng như biên tập bởi cô Phan Tường Yên.
Qua quá trình tiếp xúc với trẻ em, tôi thấy các bé thích ăn bánh gạo (cười). Văn phòng của tôi lúc nào cũng có trữ sẵn bánh gạo cho các bạn nhỏ. Bánh Gạo trở thành một cái tên rất đỗi thân quen với mọi người tại Psychub nên tôi quyết định chọn cái tên dễ thương và gần gũi đó để đặt cho bộ truyện tranh này.
Thật vui vì dường như có nhiều người thích Bánh Gạo. Bộ sách tranh bao gồm những tâm sự của Bánh Gạo và những giải thích mang tính khoa học về những vấn đề mà Bánh Gạo phải trải qua. Có ý kiến cho rằng cách tiếp cận này khá dễ hiểu và hữu ích.
Nó chỉ ra cả những sai biệt trong kết nối thần kinh khiến các bé gặp khó khăn trong việc tiếp nhận các thông tin giác quan, từ đó giúp mọi người hiểu rõ hơn chứng tự kỷ. Nó cũng giống mục tiêu mà tôi đặt ra lúc thực hiện bộ sách tranh này: Thứ nhất là phần nào giúp mọi người hiểu và cảm thông cho những khó khăn mà trẻ có RLPTK gặp phải; Thứ hai là chấp nhận những khác biệt đó như một phần con người của trẻ.
Tôi sử dụng ABA để làm việc với trẻ tự kỷ vì tôi thấy phương pháp này phù hợp với tôi và đối tượng tôi đang làm việc. Nó cũng được chứng minh bằng khoa học về mức độ hiệu quả trong việc cải thiện những triệu chứng của trẻ có khiếm khuyết phát triển.
Tôi là một người yêu mến và đam mê làm việc với trẻ em. Khi tốt nghiệp Cử nhân Tâm lý tại Singapore thì tôi đã muốn làm việc với trẻ tự kỷ. Mỗi khi làm việc tôi cảm thấy như đang chơi với trẻ chứ không phải là đang làm công việc thường nhật nữa. Tuy vậy, khi đó tôi cảm thấy chưa đủ chuyên môn và cần phải có một bằng cấp chuyên sâu để làm việc. Qua nghiên cứu thì tôi thấy phương pháp ABA có hiệu quả và tôi cố gắng trở thành một người thực hành có chứng nhận bởi Hội đồng chứng nhận các nhà phân tích hành vi (BACB).
ABA là chữ viết tắt của Applied Behavior Analysis, dịch sát nghĩa là Phân tích hành vi ứng dụng. Giải thích một cách ngắn gọn thì đây là phương pháp dựa trên nền tảng khoa học học vi để làm gia tăng hoặc thiết lập hành vi mong muốn, giảm thiểu hoặc loại bỏ hành vi không phù hợp hoặc không mong muốn.
BCaBA là một trong 4 cấp độ chứng chỉ được cấp bởi BACB. Đó là chứng chỉ dành cho người thực hành ABA ở trình độ cử nhân. Trong hệ thống của BACB còn có RBT là dành cho kỹ thuật viên hành vi, BCBA là dành cho người thực hành ABA có trình độ thạc sĩ, còn BCBA-D là dành cho người thực hành có trình độ tiến sĩ. Từ cử nhân trở lên nếu học thêm về chương trình giám sát chuyên môn thì có thể giám sát cấp độ thấp hơn mình.
Để đạt được chứng chỉ này, tôi trải qua một khóa đào tạo chuyên sâu về ABA trong khoảng 1-1,5 năm, kèm theo là một chương trình thực hành 1000 giờ bởi giám sát chuyên môn. Sau đó tôi tham gia một bài kiểm tra của hội đồng quốc tế. Vượt qua các kiểm tra và giám sát này thì sẽ có được chứng nhận của hội đồng dành cho người thực hành ABA.
Như tôi đã nói ở trên, nền tảng của ABA là khoa học hành vi, xem xét về mặt cơ chế học tập hành vi để có thể điều chỉnh những hành vi theo mong muốn. Nhà thực hành ABA sẽ phân tích nguyên nhân dẫn đến những hành vi mục tiêu để có thể lựa chọn phương thức điều chỉnh phù hợp, cũng như tạo ra “môi trường” để thiết lập các hành vi mới.
Có nhiều phương pháp trị liệu cho trẻ có RLPTK và ABA là một trong số đó. Với rất nhiều các nghiên cứu khoa học chứng minh tính hiệu quả của ABA lên trẻ có RLPTK, mọi người hay lầm tưởng rằng ABA chỉ dành cho trị liệu chứng rối loạn này. Tuy nhiên, ứng dụng của ABA rất rộng cho rất nhiều độ tuổi và các vấn đề khác nhau. Ở đâu có hành vi thì ở đó có thể áp dụng được ABA. Một nhánh khác của ABA được sử dụng trong Quản lý nhân sự.
Theo quan điểm cá nhân của tôi thì điều chỉnh hành vi ở người lớn sẽ khó khăn hơn.
Tôi nghĩ khác biệt đầu tiên là động lực. Trẻ thì đơn giản, có thể điều khiển được cách mà trẻ thực hiện hành vi, khả năng trẻ nghe lời và có thể cải thiện hay kiểm soát hành vi của trẻ. Chúng ta có thể tạo ra được động lực cũng như môi trường cho hành vi xuất hiện. Còn người lớn thì mình khó bắt họ nghe lời, trừ khi người đó thật sự muốn thay đổi. Người đó phải tự tìm ra động lực để thay đổi.
Mình có thể tạo động lực cho trẻ. Còn người lớn thì động lực phải từ bên trong nhiều hơn. Vì động lực là một trong những yếu tố quan trọng để hành vi thay đổi.
Một khác biệt nữa ở trẻ em và người lớn là tính cố hữu hay nói cách khác là “độ lâu đời” của hành vi. Hành vi sẽ khó thay đổi hơn khi nó đã tồn tại lâu dài qua nhiều năm, đã được củng cố bền chặt bởi nhiều yếu tố khác nhau. Và người lớn chúng ta sẽ cần một động lực rất lớn để có thể thay đổi được hành vi của bản thân.
Một ứng dụng thú vị nhìn từ góc độ khoa học hành vi
Tôi cũng sử dụng ABA để điều chỉnh hành vi của bản thân, ví dụ như là muốn thay đổi hành vi thức khuya, muốn dậy sớm hơn, tăng đọc sách, giảm thời lượng sử dụng Iphone…
Khoa học hành vi có hai cơ chế cơ bản là thưởng và phạt. Phần thưởng sẽ củng cố cho hành vi tiếp tục xảy ra trong tương lai. Còn trừng phạt sẽ làm suy yếu hành vi trong tương lai.
À, tôi thấy có một ứng dụng trên điện thoại có dựa trên nền tảng khoa học hành vi để giúp người dùng điều chỉnh thói quen sử dụng điện thoại khá hay là Forest – stay focused.
Đây là ứng dụng với ý tưởng giúp người dùng “cai nghiện” smartphone và tập trung hơn vào việc đang làm. Nó cho phép người dùng gieo các hạt giống và hạt giống này sẽ nở thành cây trong thời gian được đặt trước nếu trong thời gian đó người dùng không thoát khỏi ứng dụng để chạy các ứng dụng khác…
Nếu bạn sử dụng điện thoại trong khi chưa hết thời gian, cây của bạn sẽ chết. Khi đủ số lượng cây, họ sẽ trồng một cây thật ngoài đời.
Nếu bạn là một người yêu rừng thương cây, thì việc sử dụng ứng dụng này sẽ giúp bạn tập luyện được mức độ tập trung và cai nghiện smartphone hiệu quả thông qua phần thưởng là cây bạn trồng sẽ lớn lên, cũng như thành quả của cả quá trình đó là bạn có thể góp phần trồng cây gây rừng bảo vệ trái đất.
Theo trải nghiệm của tôi thì khi trẻ ăn vạ, phản ứng của cha mẹ thường một là la mắng, hai là chiều theo ý của trẻ khiến cho việc ăn vạ tiếp tục hoặc gia tăng. Cách mà tôi làm đối với trẻ ăn vạ đòi đồ chơi hoặc bánh kẹo là áp dụng kỹ thuật Extinction, nghĩa là không để ý tới hành vi ăn vạ của trẻ. Dần dần trẻ sẽ học được là ăn vạ không đem lại hiệu quả mà trẻ mong muốn.
Khi không có yếu tố củng cố (hay phần thưởng) thì sau này hành vi ăn vạ sẽ giảm dần. Song song với kỹ thuật đó là phải dạy và củng cố hành vi thay thế ở trẻ. Ví dụ trẻ muốn uống nước nhưng không nói, không bày tỏ mà khóc toáng lên thì tôi sẽ không đáp ứng với hành vi khóc đó, để cho trẻ qua cơn, sau đó dạy cho trẻ cách bày tỏ nhu cầu muốn uống nước của mình, như nói “Cô ơi, con muốn uống nước” hoặc chỉ tay vào bình nước…
Cái cơ bản nhất của ABA là kỹ thuật củng cố hành vi (Reinforcement). Khi trẻ có hành vi phù hợp thì nên khen ngợi một cách thật lòng hoặc quan tâm, để ý tới hành vi của trẻ, để cho hành vi đó được duy trì. Một hành vi tốt mà không được khen ngợi thì hành vi có thể biến mất. “Một hành vi được duy trì nếu nó được củng cố” đó là nền tảng của ABA.
Ngoài ra còn kỹ thuật time – out cũng dễ áp dụng, như khi trẻ giành đồ chơi với bạn chẳng hạn. Kỹ thuật này sẽ tách trẻ ra khỏi không gian mà trẻ yêu thích, hoặc đang vui chơi – khi có hành vi không mong muốn xảy ra.
Đối với trẻ có RLPTK thì việc áp dụng các kỹ thuật này cũng không khác gì mấy so với các trẻ khác. Tuy nhiên trẻ có RLPTK sẽ có rất ít nhu cầu về những tương tác xã hội nên khen ngợi đôi khi không có ý nghĩa với trẻ. Trẻ sẽ không cảm thấy đó là động lực đủ để thực hiện hành vi nào đó. Do vậy, tôi sẽ dùng các nguồn động lực mang tính vật chất hơn, ví dụ như bánh kẹo, đồ chơi… nhưng muốn áp dụng hình thức nào thì tôi phải trao đổi trước với phụ huynh về phần thưởng cũng như lưu ý về giới hạn phần thưởng, vấn đề sức khỏe của trẻ.
Với cá nhân tôi thì tôi giới hạn 2 cái bánh trong một phiên làm việc và hạn chế tối đa việc sử dụng kẹo. Đan xen đó là các phần thưởng khác, ví dụ như nước uống, các đồ chơi bé đặc biệt yêu thích…
Đối với tôi thì tác động lớn nhất của ABA trong can thiệp hành vi là giúp trẻ có được những kỹ năng mới để phục vụ cho sinh hoạt hằng ngày của trẻ. Ví dụ như cung cấp công cụ giao tiếp giúp trẻ bày tỏ được các nhu cầu của mình. Trẻ có thể tự chăm sóc được bản thân, có thể chơi được các món đồ chơi ở nhà cũng như ở trường.
Thuận lợi là ABA giúp tôi hiểu cơ chế để một hành vi có thể xảy ra, từ đó tôi có cách giúp trẻ phát triển hành vi phù hợp.
Cái khó trong việc làm ABA là tìm ra đúng động lực của trẻ để đưa ra kế hoạch củng cố phù hợp, từ đó tạo được hiệu quả trong quá trình làm việc. Còn nếu không thì buổi làm việc sẽ không hiệu quả khi bé không làm theo yêu cầu. Cái khó thứ hai là ABA đòi hỏi nhiều kỹ thuật và ghi nhận số liệu mỗi ngày.
Do vậy tôi phải bỏ thêm rất nhiều thời gian trước và sau buổi làm việc với trẻ để tìm kiếm hoạt động và xử lý số liệu của trẻ.
Có một bé khi mới đến chưa có ngôn ngữ, tới khi bé nói được tiếng đầu tiên là “bánh” thì tôi cảm thấy rất hạnh phúc vì đã góp phần cùng ba mẹ và những người hỗ trợ làm được một điều có ý nghĩa cho bé.
Nói theo ngôn ngữ của ABA thì chính cái phần thưởng đó cũng là sự củng cố cho tôi tiếp tục công việc. Ngoài ra tôi nhận thấy niềm vui của bậc làm cha làm mẹ khi thấy con mình tiến bộ. Đó cũng là hạnh phúc của một người làm chuyên môn như tôi. Nhưng đôi khi hạnh phúc chỉ đơn giản là khi bé nhớ và nhận ra tôi thôi.
Phụ huynh có vai trò quan trọng trong việc hợp tác với người làm chuyên môn. Những gì tôi làm thì phải có sự nhất quán với phụ huynh để hành vi của trẻ giảm thiểu hoặc duy trì ở tất cả các môi trường.
Ví dụ tôi dạy bé cảm ơn thì ba mẹ cũng phải quan sát và yêu cầu bé thực hiện kỹ năng đó ở môi trường ngoài phòng can thiệp. Với các hành vi tôi cần giảm thiểu thì phụ huynh cũng cần hợp tác. Ví dụ với hành vi ăn vạ, phụ huynh cũng phải cùng thực hiện để đảm bảo tính nhất quán trong quá trình can thiệp. Tôi luôn trao đổi với phụ huynh trước về vấn đề này để đảm bảo có được sự hợp tác của phụ huynh từ những ngày đầu tiên của tiến trình.
Tôi cho rằng thời gian trẻ tiếp xúc với ba mẹ nhiều hơn với tôi và tầm ảnh hưởng của phụ huynh lên trẻ cũng sẽ có hiệu lực hơn tôi. Nên một khi ba mẹ chịu hợp tác vào tiến trình, hiệu quả can thiệp sẽ gia tăng đáng kể.
Nhà chuyên môn đưa ra hướng dẫn và phụ huynh sẽ hợp tác thực hiện yêu cầu đó. Theo tôi thì phụ huynh chiếm khoảng 60% trong hiệu quả can thiệp. Ngoài ra, với các trẻ có vấn đề không quá nghiêm trọng, nếu phụ huynh biết cách làm việc thì có thể mang lại hiệu quả và không cần đến nhà chuyên môn. Phụ huynh là người hiểu rõ và biết cách làm việc với con của mình nhất. Còn tôi chỉ đưa ra nhận định, hướng dẫn về mặt chuyên môn.
Trở ngại là phụ huynh có lẽ là quá bận rộn để có thể dành thời gian cho con. Tôi rất thông cảm vì họ còn gánh nặng “cơm áo gạo tiền”. Tuy vậy, cá nhân tôi nghĩ việc dành thời gian chất lượng cho con có ảnh hưởng tích cực không chỉ đối với trẻ có nhu cầu đặc biệt mà cả trẻ có phát triển bình thường.
Theo kinh nghiệm của tôi thì một số cha mẹ có xu hướng bảo bọc con quá nhiều, họ quyết định, thậm chí… làm thay con, thành ra đứa trẻ phụ thuộc nhiều vào cha mẹ. Hệ quả là trẻ sẽ không học được cách thực hiện các kỹ năng cũng như có khả năng đưa ra ý kiến của bản thân. Theo tôi thì phụ huynh có thể hỗ trợ nhưng nên dần bước ra sau để trẻ có thể học các kỹ năng và trở nên tự lập. Phụ huynh hãy để trẻ tự làm, đừng làm thay trẻ.
Nếu có điều kiện thì tôi sẽ học lên cao hơn. Tôi muốn đào sâu và học hỏi thêm các kỹ thuật, ứng dụng khác nhau của ABA cho các đối tượng khác nhau, vì hiện tại tôi chỉ đang làm việc với trẻ có rối loạn phát triển dưới 8 tuổi.
Ngoài ra tôi cũng mong muốn mở rộng số lượng những người thực hành ABA ở Việt Nam bằng việc mở các khóa đào tạo để các bạn sinh viên mới ra trường có điều kiện tiếp cận với phương pháp này.
Đầu tiên bạn phải có bằng Cử nhân Tâm lý. Sau đó bạn phải học một khóa ABA, thực hành 1000 giờ có giám sát. Và cuối cùng là thi đậu kỳ thi của Hội đồng BACB.
Thuận lợi là các bạn có nền tảng về khoa học hành vi, có kiến thức về Tâm bệnh học cũng như các kiến thức khác về tâm lý và sự nhạy cảm lâm sàng.
Theo tôi thấy thì nhu cầu của trẻ có rối loạn phát triển trong việc can thiệp hành vi khá cao. Hiện có nhiều nơi làm can thiệp bằng các phương pháp khác nhau, nhưng các cơ sở can thiệp bằng ABA chỉ mới đếm trên đầu ngón tay. Do vậy, cá nhân tôi rất mong muốn phát triển một đội ngũ các nhà thực hành ABA để mang ABA đến với những gia đình có nhu cầu và ứng dụng nó vào việc can thiệp hành vi của trẻ em đặc biệt cũng như các đối tượng khác.